Αρχική Το σχολείο Μαθητές Καθηγητές Γονείς - Κηδεμόνες

Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα σχολικού έτους 1998-99

"Η ΦΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ"

Το περιβάλλον της περιοχής που καταλαμβάνει σήμερα ο Δήμος Καλαμαριάς είναι έντονα ανθρωπογενές, αφού η επέμβαση τον ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον με τις ποικίλες δραστηριότητές τον είναι καταλυτική.

Η περιοχή πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν σχεδόν ακατοίκητη. Οι περισσότερες εκτάσεις, εφόσον το επέτρεπε η διαμόρφωση τον εδάφους, ήταν χωράφια τα οποία καλλιεργούσαν οι κάτοικοι της Πυλαίας. Τα χωράφια αυτά ονομάζονταν "Καπουτζήδικα". Μόνο μερικές βίλες-επαύλεις ήταν κτισμένες στην περιοχή της σημερινής οδού Ο. Σοφούλη και στα όρια μεταξύ Θεσ/νiκης-Καλαμαριάς.

Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στο χώρο της Καλαμαριάς κατασκευάστηκαν από τα συμμαχικά στρατεύματα (κυρίως αγγλικά και γαλλικά), ξύλινα παραπήγματα για τη διαμονή των στρατιωτών, πρόχειρα νοσοκομεία καθώς και ένα μεγάλο στρατιωτικό αεροδρόμιο που καταλάμβανε το χώρο από το Καραμπουρνάκι μέχρι το σημερινό κέντρο της πόλης μας.

Στις ακαλλιέργητες, χέρσες, εκτάσεις φύονταν τα "κοσμοπολίτικα" ποώδη φυτά, ετήσια, ή πολυετή, που διακόπτονταν από συστάδες Θάμνων και δένδρων. Στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις τα αμπέλια, τα σιτηρά (σιτάρι & κριθάρι κυρίως), το καλαμπόκι, βαμβάκι, μπάμιες, κουκιά, και το σησάμι ήταν οι κυριότερες καλλιέργειες.

Επίσης υπήρχαν ελιές, συκιές και μουριές, άγριες καρυδιές και άγριες αχλαδιές, μουριές, δαμασκηνιές, καϊσιές, κορομηλιές και ροδιές. Άλλα συνηθισμένα δένδρα ήταν οι λεύκες, οι ιτιές, οι πλάτανοι, τα πεύκα, οι φτελιές και οι ακακίες.

Στους κήπους των επαύλεων και των βιλών που βρίσκονταν στα όρια της Θεσσαλονίκης με τη σημερινή Καλαμαριά καλλιεργούνταν διακοσμητικά φυτά, όπως τριανταφυλλιές, ζουμπούλια, πανσέδες, ία, κρίνοι, βιόλες, χρυσάνθεμα, γαρύφαλλα, βασιλικοί και βιγόνιες, μολόχες, γιασεμιά, αγιοκλήματα κ.ά.

Η θάλασσα ήταν ιδιαίτερα καθαρή με μεγάλο αλιευτικό πλούτο σε αριθμό και σε είδη καθώς και με χλωρίδα από φύκη και των τριών ειδών (στα ρηχά χλωροφύκη, βαθύτερα φαιοφύκη και ακόμη πιο βαθιά ροδοφύκη).

Μετά τη μεγάλη πυρκαγιά τον 1917 στη Θεσσαλονίκη ο οικιστικός σχεδιασμός προόριζε την περιοχή της Καλαμαριάς για μελλοντική επέκταση της πόλης, όπου προφανώς οι κατοικίες που θα ανεγείρονταν σε μεγάλα οικόπεδα με ζώνες πρασίνου Θα κάλυπταν τις ανάγκες κυρίως των μεσαίων και υψηλών (οικονομικά) αστικών στρωμάτων της Θεσσαλονίκης.

Τα πολιτικοστρατιωτικά δεδομένα της .εποχής εκείνης δεν επέτρεψαν την υλοποίηση τον αστικού αυτού σχεδιασμού και η πλημμυρίδα τον προσφυγικού πληθυσμού καθόρισε σημαντικά και την οικιστική εν συνεχεία εξέλιξη της Θεσσαλονίκης.

Οι πρώτοι πρόσφυγες προερχόμενοι από τις περιοχές τον Καυκάσου και της Ν.Ρωσίας (ειδικά από την περιοχή Καρς) άρχισαν να καταφτάνουν από το 1918-1920. Η μαζική όμως άφιξη των προσφύγων έγινε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή (1922). Τα λιμάνια τον Πειραιά και της Θεσσαλονίκης ήταν οι πύλες υποδοχής των πάνω από 1.200.000 προσφύγων, που προέρχονταν από τον Πόντο, τη Μ. Ασία, την Κων\πολη και την Ανατολική Θράκη.

Στη Θεσσαλονίκη οι περισσότεροι αποβιβάζονταν με κάθε μορφής πλοία και συγκεντρώνονταν αρχικά στην Καλαμαριά. Στη συνέχεια μεγάλος αριθμός προωθήθηκε και εγκαταστάθηκε σε χωριά στο εσωτερικό της Μακεδονίας αλλά και πολλοί παρέμειναν στην Καλαμαριά.

Στην παραλία, στην περιοχή της σημερινής πλαζ, όλοι περνούσαν από το λεγόμενο "απολυμαντήριο". Εκεί είχαν κατασκευασθεί δυο μεγάλες παράγκες, στη μια από τις οποίες υπήρχαν λουτρά και στην άλλη γίνονταν η απολύμανση των ρούχων και της οικοσυσκευής, ώστε να αποφευχθεί η εξάπλωση μολυσματικών μεταδοτικών ασθενειών.

Από εκεί οι πρόσφυγες εξαντλημένοι, νηστικοί, εξαθλιωμένοι, με ελάχιστα υπάρχοντα και πολλοί προσβεβλημένοι από διάφορες ασθένειες προωθούνταν στους Θαλάμους, τις παράγκες, που άφησαν μετά το τέλος τον Α' Παγκόσμιου Πολέμου τα συμμαχικά στρατεύματα και σε σκηνές. Σε συνθήκες εξαθλίωσης προσπαθούσαν να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα. Για το φόβο λοιμών κι επιδημιών δεν τους επέτρεπαν να περάσουν προς τη Θεσσαλονίκη.

Η Καλαμαριά το 1920 είναι μια συρματόφρακτη περιοχή γεμάτη παράγκες και σκηνές όπου όλοι ζουν σε καραντίνα.

"Σίφουνας βουίζει ο καημός
κοφτή βροχή το πονεμένο δάκρυ.
Στους ξύλινους θαλάμους,
στα τσαντήρια σου,
στη συρματόφρακτη
φρικτή σου καραντίνα"

Απόσπασμα από ποίημα τον Σίμου Λιανίδη "Καλαμαριά" 1990

Οι παράγκες με την πάροδο τον χρόνου χάθηκαν και στη Θέση τους άρχισαν να κατασκευάζονται μικρά προσφυγικά σπιτάκια:

• διώροφες δίδυμες κατοικίες 4 οικογενειών της "Πρόνοιας", το 1925-27
• ξύλινα προκατασκευασμένα σπίτια τα "Γερμανικά", το 1927
• μικρές μονοκατοικίες-διπλοκατοικίες του "Τέκτονα", το 1929-30
• μονοκατοικίες της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων το 1930- 31
• μονώροφες κατοικίες σε σειρές της "Πρόνοιας", το 1935-38

Όλα είχαν τους "μπαχτσέδες" τους (κήπους) με διάφορα οπωροφόρα δένδρα (κερασιές, βυσσινιές, δαμασκηνιές, μουριές κ.ά.), λαχανικά χειμερινά (κρεμμύδια σκόρδα, μαρούλια, λάχανα, ρεπάνια, κουνουπίδια, αντίδια, πράσα, σπανάκι κ.ά.) και θερινά (ντομάτες, πιπεριές, μελιτζάνες, φασολάκια, μπάμιες κ.ά.) και κάθε λογής λουλούδια με κυριότερα τις τριανταφυλλιές. Δικαιολογημένα λοιπόν ονόμασαν την Καλαμαριά στην περίοδο τον μεσοπολέμου αλλά και αργότερα "Ανθούπολη". Όλη η περιοχή από το Αλλατίνι μέχρι τη Ν. Κρήνη ήταν γεμάτη από μικρά σπίτια με αυλές, χωματόδρομους και αλάνες.

Στην περίοδο τον μεσοπολέμου, η ανύπαρκτη υποδομή των συνοικισμών της Καλαμαριάς και οι περιορισμένες δυνατότητες επικοινωνίας και συγκοινωνίας με τη Θεσσαλονίκη ήταν παράγοντες υποβάθμισης και απομόνωσης των προσφύγων. Η Καλαμαριά ήταν κυριολεκτικά ένα "λασποχώρι".

Μικρά βελτιωτικά έργα γίνονταν, αλλά σε βαθμό που δεν άλλαζαν ριζικά τις υποβαθμισμένες συνθήκες. Τα πρώτα ουσιαστικά έργα για ασφαλτόστρωση των δρόμων, ηλεκτροφωτισμό, ύδρευση και αποχέτευση άρχισαν τη δεκαετία τον '50.

Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο νέοι κάτοικοι άρχισαν να εγκαθίστανται στην Καλαμαριά προερχόμενοι κυρίως από το κέντρο της Θεσσαλονίκης. Μέχρι το 1942 η περιοχή ήταν ενταγμένη στο Δήμο Θεσσαλονίκης με τον οποίο αποτελούσε ενιαίο διοικητικό σύνολο. Από την 1-1-1943 χαρακτηρίσθηκε Δήμος και αποτελεί ξεχωριστή διοικητική ενότητα. Η συνολική τον έκταση καλύπτει 7.200.000 τετραγωνικά μέτρα και περιμετρικά βρέχεται από θάλασσα κατά τα 2/3 περίπου.

Μετά το 1970 το αστικό περιβάλλον αρχίζει να μεταμορφώνεται με γρήγορη ανοικοδόμηση και μεγάλη αύξηση τον όγκου δόμησης. Οι μονώροφες διώροφες κατοικίες αντικαθίστανται από οικοδομές τετραώροφες και αργότερα πολυώροφες. Η δόμηση γίνεται πάνω σε έναν πολεοδομικό ιστό φτιαγμένο με κριτήρια προαστίου και χαρακτηρίζεται από μικρά και πυκνά οικοδομικά τετράγωνα, μικρά οικόπεδα και στενούς δρόμους.

Οι αλλαγές στο δομημένο περιβάλλον τις τελευταίες δεκαετίες ακολουθούνται από σημαντικές μεταβολές στην κοινωνική διάρθρωση. Νέα και μάλιστα εύπορα πληθυσμιακά στρώματα προσελκύονται στην Καλαμαριά, που την επιλέγουν ως περιοχή κατοικίας για λόγους που οφείλονται στην απόστασή της από το κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην τακτική συγκοινωνία, στον σχετικό έλεγχο των συντελεστών δόμησης που δεν επέτρεψε την οριζόντια και κατακόρυφη οικοδομική πύκνωση που εμφανίζει η Θεσσαλονίκη και στο φυσικό της τοπίο.

Το εμπορικό πνεύμα, η δημιουργικότητα και η κουλτούρα των προσφύγων πρώτης γενιάς που μεταλαμπαδεύτηκε σε αυτούς της δεύτερης γενιάς, ζυμωμένο με τον δυναμισμό, το οικονομικό επίπεδο και την κουλτούρα των νέων κατοίκων σε συνδυασμό με την δυνατότητα ανάπτυξης και αξιοποίησης που διέθετε ο χώρος, διαμόρφωσαν τους όρους για την εξέλιξη της περιοχής στο μεγαλύτερο και ωραιότερο κατά κοινή ομολογία προάστιο τον πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης.

Η ανάπτυξη τον Δήμου Καλαμαριάς αντικατοπτρίζεται με την πληθυσμιακή τον αύξηση. Στην απογραφή του 1947 είχε περίπου 14.000 κατοίκους. Το 1981 είχε περίπου 52.000 κατοίκους και το 1991 περίπου 81.000 κατοίκους. Στην πραγματικότητα σήμερα λόγω ετεροδημοτικών που δεν απογράφονται, στον Δήμο κατοικείται πάνω από 120.000 κατοίκους. Η νέα επέκταση τον σχεδίου πόλεως που δρομολογείται μεταξύ Φοίνικα και Αγίου Ιωάννη θα οδηγήσει σε παραπέρα αύξηση τον πληθυσμοί.

Σήμερα, με τις έντονες και ποικίλες ανθρώπινες δραστηριότητες, το περιβάλλον της Καλαμαριάς είναι καθαρά ανθρωπογενές. Η ρύπανση της θάλασσας δικαιολογεί τη μείωση της ποσότητας και τον αριθμού των Θαλάσσιων φυτικών και ζωικών μορφών (φυκιών, ψαριών, μαλακοστράκων κτλ.). Η σχέση που υπήρχε μεταξύ των ειδών κατά την πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων έχει ανατραπεί. Είδη, όπως η τσιπούρα, η μουρμούρα κ.ά. έχουν εγκαταλείψει τη θαλάσσια περιοχή της Καλαμαριάς, ενώ άλλα (τσέρουλες, κεφαλόπουλα κ.ά.) εμφάνιζαν μεγαλύτερη παρουσία.

Παρά το ότι κατά γενική ομολογία το "πράσινο" που διαθέτει ο Δήμος Καλαμαριάς είναι πιο πλούσιο από τους άλλους Δήμους τον πολεοδομικού συγκροτήματος, είναι αλήθεια ότι απέχει πολύ από αυτό που Θα μπορούσε να διαθέτει με μια ρυμοτομία περισσότερο ανοικτού τύπου (φαρδύς δρόμοι, μεγάλες πλατείες, πάρκα κτλ.). Είναι θετική η ύπαρξη της παράκτιας μη οικοδομημένης λουρίδας γης, η δενδροφύτευση όλων σχεδόν των δρόμων και η ύπαρξη κήπων και προκηπίων στις οικοδομές.

Τα πιο συνηθισμένα φυτικά είδη που συναντούμε είναι:

1. Φυτά κυρίως ποώδη ετήσια, διετή ή πολυετή και θάμνοι που τα βρίσκουμε κυρίως σε χώρους μη δομημένους (π.χ. παραλιακή ζώνη, στρατόπεδο Κόδρα, αμυγδαλεώνας κ.α.).
2. Δέντρα και θάμνοι κατά μήκος των δρόμων καθώς και σε πάρκα - πλατείες
3. Καλλωπιστικά κήπων και προκηπίων οικοδομών.

Η κατάσταση που εμφανίζει το "πράσινο" σήμερα στην πόλη μας μπορεί να βελτιωθεί αν προσεχθούν από το Δήμο και τους δημότες μερικά πράγματα:

• Περιποίηση και συντήρηση των πάρκων που υπάρχουν καθώς και των δεντροστοιχιών
• Δενδροφύτευση σε δρόμους που δεν έχουν δέντρα
• Αναζήτηση και χαρακτηρισμός χώρων για τη δημιουργία πάρκων (π.χ. στρατόπεδο Κόδρα)
• 'Ώθηση των κατοίκων με παροχή κινήτρων( π.χ. βραβεία) για περιποίηση των κήπων και προκηπίων των οικοδομών καθώς και των μπαλκονιών-βεραντών
• Παρότρυνση των μαθητών των σχολείων να δημιουργήσούν σε κάθε περίπτωση το δικό τους κήπο
• Ολοκλήρωση τον βιολογικού καθαρισμού αστικών λυμάτων για, τη δημιουργία συνθηκών κατάλληλων για την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό φυτικών( φυκιών) και ζωικών( ψάρια, οστρακοειδή, μαλάκια κτ.λ.) ειδών.

 
*Το κείμενο στηρίχθηκε σε στοιχεία που συγκεντρώθηκαν:

α. Από το βιβλίο "Καλαμαριά-μνήμη και φως" της Αγγελικής Στεργίου, έκδοση του Δήμου Καλαμαριάς 1993

β. Από το φωτογραφικό-ιστορικό λεύκωμα τον Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού με τίτλο "Η Καλαμαριά στο μεσοπόλεμο (1920-1940)" έκδοση UNIVERSITY STUDIO ΡRΕSS, Θεσσαλονίκη 1998,

γ. Από αφηγήσεις - συνεντεύξεις που δόθηκαν σε μαθητές από πρόσφυγες πρώτης γενιάς.

 
Υπεύθυνοι καθηγητές: Μεταλλείδου Παν., Μπαρμπαλιός Ιωαν.

Στην περιβαλλοντική ομάδα συμμετείχαν οι μαθητές:

Αντωνόπουλος Αθανάσιος (Α5), Καλλιάλης Γεώργιος (Α5), Κατράνη Αργυρώ (Α5), Κούτλης Δημήτριος (Α5), Μιραλαϊδου Χρύσα (Α5), Γρηγορίου Αλεξάνδρα (Β2), Ινεπελόγλου Αγγελική (Β2), Κουρίκου Δήμητρα (Β3), Νικολοπούλου Μαρία (Β4), Οικονομίδου Ουρανία (Β4), Παρασκευά Αναστασία (Β5), Σαμαρίδου Ελένη (Β5), Σπανός Αθανάσιος (Β5), Σταματέρη Δέσποινα (Β5), Σωτηρίου Ελένη (Β6), Ταχυρής Δημήτριος (Β6), Τσολακίδης Νικόλαος (Β6), Χαρπίδου Δήμητρα (Β6), Ιτιμούδης Δημήτριος (Γ2), Μαϊμάρης Γιώργος (Γ3), Μεταλλείδης Σάββας (Γ3), Τεριακής Χαράλαμπος (Γ5).